Środki przymusu bezpośredniego w ochronie osób i mienia — czym są i kiedy pracownik ochrony może ich użyć

Ochrona osób i mienia to obszar, który wymaga skutecznych narzędzi. Nie wszystkich jednak można używać od razu i w każdym przypadku. Środki przymusu bezpośredniego, choć są w stanie zapobiec wielu tragediom, mogą być używane tylko przez wybrane grupy pracowników ochrony i tylko w szczególnych sytuacjach. W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej, czym są te środki, definiując ich znaczenie, zakres użycia, oraz okoliczności, w których ochroniarz może zdecydować się na ich zastosowanie.

Czym są środki przymusu bezpośredniego?

Środki przymusu bezpośredniego to narzędzia i techniki używane przez kwalifikowanych pracowników ochrony w celu zabezpieczenia osób i mienia przed różnymi zagrożeniami. W ich zakres wchodzą różnorodne środki, takie jak siła fizyczna, sprzęt ochronny, a nawet środki pirotechniczne. Kluczowym elementem jest jednak odpowiednie dostosowanie środka do konkretnego zagrożenia, aby minimalizować szkody i ryzyko dla wszystkich stron.

Zanim przejdziemy dalej, musimy przytoczyć tu zapisy podstaw prawnych.

Kwalifikowany pracownik ochrony

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 roku o ochronie osób i mienia mówi, że ze środków przymusu bezpośredniego mogą korzystać jedynie kwalifikowani pracownicy ochrony. Wspominaliśmy już o nich w poprzednich artykułach, ale przypomnijmy, że:

     ● kwalifikowany pracownik ochrony fizycznej lub zabezpieczenia technicznego — to osoba wpisana na listę takich pracowników prowadzoną przez Komendanta Głównego Policji, po odbyciu szkolenia i zaliczeniu egzaminu kwalifikującego.

Dokładną treść definicji znajdziemy w punkcie 6 art. 2 wspomnianej wyżej Ustawy.

Środki przymusu bezpośredniego

Definicję środków przymusu bezpośredniego znajdziemy z kolei w znowelizowanej w styczniu 2023 Ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej w artykule 12. Z którego dowiemy się, że są nimi:

     ● siła fizyczna w postaci technik transportowych, obrony, ataku, obezwładnienia;

     ● kajdanki zakładane na ręce, zakładane na nogi, zespolone;

     ● kaftan bezpieczeństwa;

     ● pas obezwładniający;

     ● siatka obezwładniająca;

     ● kask zabezpieczający;

     ● pałka służbowa;

     ● wodne środki obezwładniające;

     ● pies służbowy;

     ● koń służbowy;

     ● pociski niepenetracyjne;

     ● chemiczne środki obezwładniające w postaci ręcznych miotaczy substancji obezwładniających, plecakowych miotaczy substancji obezwładniających, granatów łzawiących, innych urządzeń przeznaczonych do miotania środków obezwładniających;

     ● przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej;

     ● cela zabezpieczająca;

     ● izba izolacyjna;

     ● pokój izolacyjny;

     ● kolczatka drogowa i inne środki służące do zatrzymywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych;

     ● pojazdy służbowe;

     ● środki przeznaczone do pokonywania zamknięć budowlanych i innych przeszkód, w tym materiały wybuchowe;

     ● środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających.

Zakres użycia środków przymusu bezpośredniego przez pracownika ochrony

Pracownik ochrony (kwalifikowany) może używać środków przymusu bezpośredniego jedynie w związku z wykonywaną pracą lub służbą. Zakres tych środków jest precyzyjnie określony w przepisach prawa, co ma na celu zapobieżenie nadużyciom i nieuzasadnionemu użyciu siły.

Kiedy można użyć środków przymusu bezpośredniego?

Ochroniarz może sięgnąć po te środki m.in. w sytuacjach zagrożenia mienia, zdrowia lub życia ochranianych osób w celu:

     ● wyegzekwowania określonych poleceń dotyczących zachowania,

     ● odpierania bezpośrednich i nielegalnych zamachów na życie, zdrowie lub wolność pracownika ochrony, lub osoby objętej ochroną, a także ataków na chronione mienie,

     ● przeciwdziałania zachowaniom, które prowadzą do powyższego zagrożenia,

     ● powstrzymania czynności naruszających porządek i bezpieczeństwo publiczne.

Przy okazji warto wspomnieć, że tylko w niektórych przypadkach pracownik ochrony uprawniony jest wówczas do użycia broni palnej, o czym więcej pisaliśmy w artykule: Przypadki użycia broni przez pracownika ochrony — kiedy jest dozwolone?

Prewencyjne użycie środków przymusu bezpośredniego

Warto dodać, że Ustawa pozwala na prewencyjne użycie niektórych środków, takich jak siła fizyczna czy środki pirotechniczne, w celu zapobieżenia ucieczce lub objawom agresji osób zatrzymanych, a także w sytuacjach, gdzie inne formy przymusu mogą być nieskuteczne.

Decyzja o użyciu środków przymusu bezpośredniego

Ochroniarz, zanim zdecyduje się na użycie środka przymusu bezpośredniego, musi ocenić sytuację i zastosować środek dostosowany do występującego zagrożenia. W przypadku naruszenia zakazów użycia środków przymusu bezpośredniego pracownik ochrony może ponieść odpowiedzialność karą, co podkreśla konieczność przestrzegania przepisów i zasad.

Jak podejmowana jest decyzja o użyciu środków?

Ustawa nakłada odpowiedzialność na uprawnionych do samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących użycia środków przymusu bezpośredniego. Jednak istnieją sytuacje, zwłaszcza w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, gdzie decyzję można podjąć natychmiast, bez wcześniejszego wezwania osoby do zgodnego z prawem zachowania się.

Zastosowanie środków przymusu bez wcześniejszego uprzedzenia osoby

Zgodnie z treścią Ustawy o ośrodkach przymusu bezpośredniego, decyzję o użyciu środków przymusu bezpośredniego można podjąć bez wcześniejszego wezwania osoby do zgodnego z prawem zachowania się w dwóch szczególnych sytuacjach. Omawiamy je poniżej.

Bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub wolności

Jeśli istnieje bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub wolności uprawnionego, lub innej osoby, ustawodawstwo przewiduje możliwość podjęcia decyzji o użyciu środków przymusu bezpośredniego natychmiast, bez wcześniejszego wezwania do zgodnego z prawem zachowania się. W sytuacjach nagłych, gdzie opóźnienie może spowodować poważne konsekwencje, uprawniony ma prawo natychmiast podjąć działania obronne.

Zwłoka grożąca niebezpieczeństwem dla dobra chronionego prawem

Drugą sytuacją, w której nie stosuje się wcześniejszego wezwania, jest ta, w której zwłoka w użyciu środków przymusu bezpośredniego mogłaby grozić niebezpieczeństwem dla dobra chronionego prawem. Oznacza to, że w przypadkach, gdzie opóźnienie w podjęciu działań może prowadzić do poważnych konsekwencji dla bezpieczeństwa publicznego lub ochrony życia, zdrowia lub mienia, uprawniony może działać prewencyjnie.

W obu przypadkach zgodnie z ustawą, użycie środków przymusu bezpośredniego w sytuacjach awaryjnych lub nagłych musi być proporcjonalne do zagrożenia oraz musi być podejmowane z poszanowaniem zasad prawnych i praw człowieka. Wszelkie działania powinny być odpowiednio uzasadnione i zgodne z zasadą legalności oraz konieczności.

Środki przymusu bezpośredniego w ochronie osób i mienia — podsumowanie

Środki przymusu bezpośredniego w ochronie osób i mienia są nieodłącznym elementem zapewnienia bezpieczeństwa. Ochroniarze, posługując się różnorodnymi środkami, mają za zadanie minimalizować ryzyko i skutki zagrożeń. Kluczowe jest jednak przestrzeganie przepisów i zasad, które precyzyjnie określają warunki i zakres użycia tych środków.

Dzięki odpowiedniemu przygotowaniu oraz świadomości konieczności dostosowania środków do konkretnej sytuacji ochroniarze są w stanie efektywnie przeciwdziałać różnorodnym zagrożeniom, chroniąc tym samym życie, zdrowie i mienie osób powierzonych ich ochronie.